Ιωάννινα - Ιστορία Πόλης - Μέρος 1ο - Προϊστορικοί Χρόνοι

Ιωάννινα - Προϊστορικοί Χρόνοι

Η Παλαιολιθική δραστηριότητα στην περιοχή της πόλης των Ιωαννίνων

Σπήλαιο Καστρίτσας
φωτ www.epirus.org

Οι πρωιμότερες πληροφορίες για ανθρώπινης δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της πόλης των Ιωαννίνων προέρχονται από το λόφο της Καστρίτσας, 12 χιλιόμετρα ΝΑ της πόλης και κοντά στο νότιο όριο της λίμνης Παμβώτιδας. Στους δυτικούς πρόποδες του λόφου βρίσκεται το ομώνυμο σπήλαιο, το οποίο υπήρξε χώρος ανθρώπινη δραστηριότητας κατά την Παλαιολιθική Εποχή.
Η θέση εντοπίστηκε τη δεκαετία του 1960 από ομάδα Άγγλων αρχαιολόγων υπό τη διεύθυνση του E.S. Higgs και ανασκάφτηκε στο διάστημα 1966-1967, υπό τη διεύθυνση του Higgs και την επίβλεψη του Σ. Ι. Δάκαρη. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως μια πολιτισμική αλληλουχία της Ανώτερης Παλαιολιθικής, χρονολογημένη ανάμεσα στο 20000 και 12000 πριν από το παρόν (πριν από το παρόν).
Πρόκειται για καρστικό σχηματισμό, η είσοδος του οποίου είναι σφραγισμένη από μεγάλη βραχόπτωση, η οποία έχει μέχρι στιγμής αποτρέψει τη διερεύνηση του εσωτερικού της κοιλότητας. Οι έρευνες περιορίστηκαν στην περιοχή εμπρός από τη βραχόπτωση, στην οποία είχε σχηματιστεί κώνος αποθέσεων, αποτέλεσμα ανθρωπογενών και φυσικών παραγόντων. Οι διάσπαρτες μικρότερες βραχοπτώσεις οι οποίες εντοπίστηκαν κατά την ανασκαφή του κώνου αυτού αντιπροσωπεύουν επεισόδια κατάρρευσης τμημάτων του στεγάστρου βραχοσκεπής πρόσφορης για ανθρώπινο κατάλυμα.


Με τις ανασκαφές διερευνήθηκαν αρχαιολογικές επιχώσεις πάχους 9 μέτρων. Ο κατώτερος λιθοστρωματογραφικός ορίζοντας αποτελείται από λιμναίες αποθέσεις, υποδηλώνοντας πως έως το 20000 πριν από το παρόν, η λίμνη έφτανε στο λόφο της Καστρίτσας και καθόριζε τη διαθεσιμότητα της θέσης : η συστηματική και εντατική χρήση της θέσης εγκαινιάζεται μετά την υποχώρηση των λιμναίων υδάτων, και χρονολογείται ανάμεσα στο 17000 και το 12000 πριν από το παρόν.
Καθ’ όλο αυτό το διάστημα η θέση χρησίμευε ως χώρος περιοδικής εγκατάστασης ομάδων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίοι εκμεταλλεύονταν τα κοπάδια των μεγαλόσωμων θηλαστικών της περιοχής. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι οι παλαιολιθικοί κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες γνώριζαν πολύ καλά τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους της περιοχής, τόσο σε ότι αφορά στις πρώτες ύλες για εργαλειακό εξοπλισμό, όσο και σε θηράματα. Το κύριο θήραμα ήταν τα ελαφοειδή (Cervus elaphus, Dama dama, Capreolus capreolus,) και ακολουθούσαν τα αιγαγροειδή (Capra ibex, Rupicapra rupicapra), τα βοοειδή (Bos primigenius) και τα ιπποειδή (Equus hydruntinus), ενώ σε μικρότερα ποσοστά αντιπροσωπεύονται τα χοιροειδή (sus scrofa) και τα πτηνά.

Λεπίδες
ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Οι λιθοτεχνίες είναι κατασκευασμένες από καλής ποιότητας και μεγάλης ποικιλίας πυριτόλιθο και περιλαμβάνουν ευρύ φάσμα εργαλειακών τύπων, στους οποίους κυριαρχούν τα μικρολεπιδικά εργαλεία, ακολουθούμενα από τερματικά ξέστρα, γλυφίδες, οπείς, κολοβώσεις, αιχμές και άλλους τύπους, κατασκευασμένους κυρίως σε λεπίδες Τα τυπολογικά και τεχνολογικά χαρακτηριστικά των λιθοτεχνιών μαρτυρούν ότι στην Καστρίτσα η συστηματική και επαναλαμβανόμενη κατασκευή και συντήρηση των λίθινων εργαλείων αποσκοπούσε στην ικανοποίηση κυνηγετικών (μικρολεπιδικές και άλλες αιχμές) και μεταποιητικών αναγκών (ξέστρα, γλυφίδες, οπείς, κολοβώσεις κ.λπ.), παραπέμποντας σε ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, όχι αποκλειστικά κυνηγετικών. Εκτός από τα λίθινα εργαλεία, τον εξοπλισμό των παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών συμπλήρωναν και εργαλεία από κόκαλο και κέρατο, η πρώτη ύλη για την κατασκευή των οποίων προέρχονταν από τα ίδια τα θηράματα. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται αιχμές, οπείς, «σπάτουλες» και βελόνες. Η παρουσία υποπροϊόντων κατασκευής των τεχνέργων αποδεικνύει ότι τόσο τα λίθινα όσο και τα οργανικά τέχνεργα κατασκευάζονταν επί τόπου και ότι η δραστηριότητα αυτή αποτελούσε άλλη μια απασχόληση των ομάδων που την επισκέπτονταν.
Τα αρχαιολογικά σύνολα συμπληρώνουν αντικείμενα προσωπικού στολισμού, όπως διάτρητοι κυνόδοντες ελαφοειδών. Η διαχρονική διαφοροποίηση των συνόλων και η επαναλαμβανόμενη χρήση της θέσης μαρτυρούν ότι αποτελούσε σημαντικό πόλο έλξης για μεγάλο χρονικό διάστημα και, κατά συνέπεια, την καθιστούν σημαντικότατη πηγή πληροφοριών για τη συμπεριφορά των νομάδων της Ανώτερης Παλαιολιθικής, τόσο στο νομό Ιωαννίνων, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Εκτός από το παλαιολιθικό «σπήλαιο» ο λόφος της Καστρίτσας φιλοξενεί στις βόρειες υπώρειές του και ένα μη ανασκαμμένο σπήλαιο με ενδείξεις χρήσης κατά τη Νεολιθική Εποχή. Εξάλλου από την πεδινή περιοχή κοντά στο λόφο προέρχονται περιορισμένα μέχρι στιγμής - λόγω μη εκτεταμένης έρευνας - ευρήματα της Εποχής του Χαλκού και της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου.
Η γεωγραφική και οικονομική σπουδαιότητα του λόφου της Καστρίτσας επιβεβαιώνεται από τη συνεχόμενη χρήση του από τους πρώτους ιστορικούς χρόνους (κλασική οχυρωμένη ακρόπολη με ελληνιστικές και ύστερες φάσεις) έως σήμερα.
Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες και η διαχρονική ανθρώπινη δραστηριότητα στο λόφο της Καστρίτσας προσφέρουν - σε συνδυασμό με πληροφορίες από αρκετές άλλες θέσεις του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων - πολύτιμα στοιχεία για την εκμετάλλευση της περιοχής κατά τους προ-Χριστιανικούς χρόνους.

Πηγή: Καμπέρειο Ίδρυμα