Ιωάννινα - Ιστορία Πόλης - Μέρος 2α - Κλασικοί Χρόνοι

Ιωάννινα Κλασικοί Χρόνοι

Η πόλη των Ιωαννίνων και η ευρύτερη περιοχή κατά τους προχριστιανικούς χρόνους

Χειροποίητο πήλινο αγγείο από
την Καστρίτσα.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

Από τα μέχρι στιγμής γνωστά αρχαιολογικά δεδομένα προκύπτει ότι η πρωϊμότερη ανθρώπινη δραστηριότητα στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων ανάγεται στην Ανώτερη (Νεότερη) Παλαιολιθική εποχή και εντοπίζεται στις νότιες όχθες της λίμνης Παμβώτιδας. Συγκεκριμένα, στο σπήλαιο που ανασκάφηκε στους δυτικούς πρόποδες του λόφου της Καστρίτσας ήρθαν στο φως τεκμήρια, κυρίως λιθοτεχνίες, τα οποία χρονολογούν την περιοδική εγκατάσταση ομάδων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στο χώρο ανάμεσα στο 20.000 και 12.000 πριν από το παρόν ( βλ. Αδάμ, ε. α.).

Η δεύτερη αρχαιότερη γνωστή εγκατάσταση στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων ανάγεται στην Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο και ανιχνεύεται στις βόρειες όχθες της παλιάς λίμνης Λαψίστας που αποξηράνθηκε (βλ. Κατσίκης,ε.α). Στο χωριό Ασφάκα αποκαλύφθηκαν κακοψημένα όστρακα και απανθρακωμένα κλαδιά, η ανθρωπογενής στρώση των οποίων τοποθετείται με ραδιοχρονολόγηση στο διάστημα 7380 +- 240 από σήμερα. Σημαντικά τεκμήρια για χρήση του χώρου κατά την Αρχαιότερη και Νεότερη Νεολιθική περίοδο, κυρίως κεραμική, παρέχει επίσης η πεδινή έκταση μπροστά στο λόφο της Καστρίτσας, καθώς και το δεύτερο σπήλαιο που απαντά στις βόρειες υπώρειες του λόφου (Τελική Νεολιθική, περίπου 4000-3000 π. Χ). Όπως συνάγεται, οι παρυφές της λίμνης και των ελών του λεκανοπεδίου ήταν ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές για άσκηση γωργοκτηνοτροφικών και θηρευτικών δραστηριοτήτων και φαίνεται εύλογο να υπήρξαν εδώ εγκαταστάσεις μόνιμου ή εποχιακού χαρακτήρα, θαμμένες σήμερα κάτω από παχιές αλλουβιακές αποθέσεις. Οι εγκαταστάσεις αυτές δεν αποκλείεται να ήταν λιμναίες.

Λαβή χειροποίητου πήλινου
αγγείου από το Νησί

Η πρώϊμη και η μέση εποχή του Χαλκού ( περίπου 2800/2700-1600/1580 π. Χ.) δεν έχουν ακόμη διαπιστωθεί αρχαιολογικά στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Διαφορετική παρουσιάζεται η εικόνα κατά την ύστερη εποχή του Χαλκού (περίπου 1600/1580-1120/1100 π. Χ), που είναι γνωστή και ως Μυκηναϊκή, και κατά την πρώϊμη εποχή του Σιδήρου (περίπου 1120/1100- 750/700 π. Χ.), γνωστή και ως Γεωμετρική (περίπου 1050-700 π. Χ. ). Και στις δυο αυτές περιόδους τα αρχαιολογικά κατάλοιπα πυκνώνουν, γεγονός που μαρτυρεί εντατικοποίηση της χρήσης του χώρου και αξιοσημείωτη οικιστική ανάπτυξη.



Με ανασκαφικές και κυρίως επιφανειακές έρευνες έχουν εντοπιστεί πάνω από είκοσι αρχαίες θέσεις στους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι και στους χαμηλούς λόφους που περιβάλλουν το λεκανοπέδιο, στις παράκτιες, ενίοτε ελώδεις εκτάσεις των παρυφών της κατά το παρελθόν πολύ μεγαλύτερης λίμνης Παμβώτιδας (βλ. Κατσίκης, ε.α.). Όλες οι θέσεις απαντούν σε περιοχές που παρέχουν επάρκεια καλλιέργειας και νομής και βρίσκονται κοντά σε διόδους επικοινωνίας, συχνά κοντά και σε πηγές νερού.

Εκτός αυτών, μια και μοναδική θέση έχει εντοπιστεί στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων, μπροστά από τη Μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Οι αρχαίες θέσεις που απαντούν στο λεκανοπέδιο κατανέμονται ως εξής:

Χειροποίητο πήλινο αγγείο με
αμαυρόχρωμη διακόσμηση
από την Καστρίτσα

Στο λόφο Σκαφίδα νοτιοδυτικά της Νεοκαισάρειας, στο παλιό χάνι του Κουτσελιού, στη νοτιοδυτική κλιτύ του λόφου της Καστρίστας, στην πεδινή περιοχή κάτω από τη βορειοανατολική κλιτύ του λόφου της Καστρίτσας, κοντά στην πηγή Ντραμπάτοβα στην Αμφιθέα (Στρούνι), κοντά στην παλιά γέφυρα προς Πέραμα στην Αμφιθέα (Στρούνι), στις πηγές Σεντενίκου στο Πέραμα, στο σύγχρονο νεκροταφείο βόρεια και βορειοδυτικά του λόφου Περάματος, στην Κρύα εντός του χωριού, στο γήπεδο της Κρύας, στο δρόμο Κρύας-Λυκοτριχίου, στο χωριό Λυκοτρίχι , στο χωριό Λαψίστα, στην αρχαία Πασσαρώνα στο λόφο Μ. Γαρδίκι, στο λόφο Γορίτσα Ροδοτοπίου, κοντά στο σπήλαιο Μπιστή Ροδοτοπίου, στην περιοχή του ναού του Αρείου Διός Ροδοτοπίου, στην περιοχή Σταυρακίου, εντός της χαράδρας μεταξύ Νεοχωρόπουλου-Δουρούτης, στην κορυφή και στα πρανή του λόφου Δουρούτη της Πανεπιστημιούπολης Ιωαννίνων, επί της οδού Πεδινής -Αμπελιάς, καθώς και στη θέση Άγιοι Απόστολοι Πεδινής. Οι τελευταίες δύο θέσεις έγιναν γνωστές εντελώς πρόσφατα, κατά τις εργασίες κατασκευής της Εγνατίας οδού, στο τμήμα που διέρχεται από το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων.

Οι περισσότερες από τις παραπάνω αρχαίες θέσεις εντοπίστηκαν χάρη στην παρουσία εγχώριας κεραμικής, κατά κανόνα χειροποίητης, κυρίως των κατηγοριών ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV κατά Δάκαρη, η οποία είναι χαρακτηριστική για την Ήπειρο της ύστερης εποχής του Χαλκού και της πρώϊμης εποχής του Σιδήρου, μάλιστα η κατηγορία ΙV και για τον ευρύτερο βορειοδυτικό χώρο. Μεταξύ των ευρημάτων, ελάχιστα των οποίων είναι δημοσιευμένα, απαντούν επίσης όπλα, εργαλεία και κοσμήματα από χαλκό και σίδερο, καθώς και ποικίλα αντικείμενα προσωπικής χρήσης. Η ανεύρεση μεταξύ αυτών εισηγμένων μυκηναϊκών αγγείων και άλλων ειδών βιοτεχνίας είναι αναμενόμενη, δεδομένου ότι , ήδη από τον 16ο αι. π. Χ., φτάνουν στις ακτές της Ηπείρου οι Μυκηναίοι, στην αρχή ως έμποροι και από τον 14ο αι. π. Χ. ως άποικοι, οι οποίοι ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους με πρώτες ύλες και κτηνοτροφικά αγαθά των νομάδων που διαχείμαζαν εκεί.

Χάλκινο ξίφος από
τάφο μεταξύ
Πεδινής Αμπελιάς

Οικοδομικά και άλλα κατάλοιπα είναι γνωστά από λίγες θέσεις: λείψανα εστιών και υπολείμματα λίθινης θεμελίωσης καλυβών του τέλους της Χαλκοκρατίας και των αρχών της εποχής του Σιδήρου από την Κρύα, θεμέλια κυκλικών και ορθογώνιων κτισμάτων και πιθανόν κατάλοιπα τείχους της πρώϊμης εποχής του Σιδήρου από τη Νεοκαισάρεια, θεμέλια κυκλικών κατασκευών και οργανωμένο νεκροταφείο πιθανότατα από την πρώϊμη εποχή του Σιδήρου από την Πανεπιστημιούπολη Δουρούτης, τάφος της ύστερης εποχής Χαλκού εντός της χαράδρας μεταξύ Νεοχωρόπουλου-Δουρούτης, τάφοι της ύστερης εποχής Χαλκού από την Καστρίτσα και τάφος της ύστερης Μυκηναϊκής εποχής (1425-1110 π. Χ.) από την οδό Πεδινής-Αμπελιάς.

Τα ελάχιστα οικοδομικά λείψανα που έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής δε μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε ακριβή εικόνα ούτε για το μέγεθος και τη μορφή των οικισμών αυτής της περιόδου, ούτε και για τη μεταξύ τους συσχέτιση και ιεράρχηση. Οπωσδήποτε όμως, η έκταση των ευρημάτων στην Καστρίτσα, η ποιότητα των τοπικών αγγείων, η εγκατάσταση στο χώρο κατά την Παλαιολιθική και τη Νεολιθική Εποχή, η οχύρωση του λόφου κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους και η χρήση του χώρου ξανά κατά την ύστερη αρχαιότητα έως τον 6ο αι. μ. Χ., είναι στοιχεία που επιτρέπουν την κατάταξή της στην πρώτη σειρά των οικισμών του λεκανοπεδίου. Σ’ αυτό συμβάλλει και η στρατηγική της θέση στα ΝΑ του λεκανοπεδίου, από όπου περνούσαν οι φυσικές διαβάσεις προς τη Θεσσαλία, μέσω των αυχένων του Δρίσκου και του Ζυγού, καθώς και το πέρασμα προς τη Νότια Ελλάδα .

Για το ΒΑ τμήμα του λεκανοπεδίου, αξιοσημείωτο είναι το μέγεθος του οικισμού που αποκαλύφθηκε με τις σωστικές ανασκαφές της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων στο γήπεδο της Κρύας, ο οποίος εκτείνεται σε απόσταση περίπου 1000 τ. μ., στους πρόποδες του Μιτσικελιού, κοντά στις ομώνυμες πηγές. Τον οικισμό αυτό, όπως επίσης και τις θέσεις στο Λυκοτρίχι, το Πέραμα και το Στρούνι θα συναντούσε κανείς οπωσδήποτε στην πορεία του από την κοιλάδα της Κόνιτσας προς το λεκανοπέδιο και από εκεί στα περάσματα του Δρίσκου και του Ζυγού, τον Αμβρακικό και τη θάλασσα.

Μερική άποψη του
αρχαίου νεκροταφείου
της Δουρούτης

Στα ΝΔ του λεκανοπεδίου, ιδιαίτερα σημαντική θέση κατέχει ο οικισμός στην Πανεπιστημιούπολη Δουρούτης, ο οποίος είναι και ο μοναδικός που ανασκάπτεται συστηματικά από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Στη Δουρούτη απαντά και το μοναδικό, οργανωμένο, αρχαίο νεκροταφείο που έχει εντοπιστεί έως τώρα στο λεκανοπέδιο, με ευρήματα που μαρτυρούν μια ακμαία κοινότητα, ανοιχτή σε επικοινωνίες με τη νότια Ελλάδα αλλά και με το βόρειο χώρο από τον 9ο αι. π. Χ. έως και τους κλασικούς χρόνους. Η οικιστική εξέλιξη του χώρου πιστοποιείται και με την αποκάλυψη μεγάλου ιερού από συγκροτήματα κτιρίων και κατασκευών, το οποίο χρονολογείται τουλάχιστον από τον 4ο αι. π. Χ., ενώ η λατρεία στο χώρο ανάγεται σε προγενέστερους χρόνους. Επιπλέον, η χαράδρα Μεγάλο Λαγκάδι στη Δουρούτη αποτελεί κομβικό σημείο για την πρόσβαση στο ιερό της Δωδώνης, τόσο των κατοίκων του λεκανοπεδίου, όσο και των κατοίκων των βορειοδυτικών περιοχών.

Στα ΒΔ του λεκανοπεδίου, η σημαντικότερη θέση είναι στο λόφο Μ. Γαρδίκι, όπου η αρχαία Πασσαρώνα, ο οποίος δεσπόζει στη φυσική δίοδο προς την κοιλάδα του άνω ρου του Καλαμά αλλά και στα ορεινά περάσματα προς και από το βόρειο χώρο.

Τέλος Μέρους 2α Ιωάννινα - Ιστορία Πόλης - Κλασικοί Χρόνοι
Πηγή: Καμπέρειο Ίδρυμα